دكتر علی عبداللهی نيا در نوشت: هوا شامل تدابیری جهت حفاظت از بدن از طریق رعایت هوای استنشاقی و پیرامونی است. هوای خوب آنست که نفس کشیدن را مشکل نسازد و بهترین هوا در هر فصل از لحاظ سرما و حرارت هوای منطبق با مزاج آن فصل می‌باشد. پرهیز از هوای نامناسب مهمترین تدبیر در رعایت این اصل قلمداد می‌گردد که شامل پرهیز از غبار و بخار و دخان، بوهای ناخوشایند و متعفن، بخار مزارع کشت حبوبات، کلم و سیر، هوای محبوس در زمین‌های پست، هوایی که با طلوع خورشید زود گرم و با غروب آن زود سرد می‌شود و هوای محبوس نمناک است.

یکی از مهم‌ترین اصول که رعایت موازین آن منجر به حفظ سلامتی می‌گردد رعایت اصول تغذیه است. دانستن این اصول قبل از پرداختن به تجویز مواد غذایی مختلف برای مردم ضروری است. برخی از این نکات عبارتند از خوردن به وقت اشتهای صادق اما نه به مقدار رفع کامل اشتها، عدم حرکت شدید بعد از خوردن غذا، عدم مداومت بر مصرف یک نوع غذای خاص و رعایت زمان و ترتیب مصرف غذاهای مختلف.

البته هرکدام از این موارد نیازمند توضیحات مفصلی است که در مجال‌های بعدی باید به آنها پرداخت. یکی از نکات مهم در رعایت تدبیر غذا اجتناب از مصرف چندین نوع غذا در یک وعده غذایی است و همچنین پرهیز از مصرف برخی غذاها با هم مانند توجه به عدم مصرف لبنیات با ماهی و مرغ. حکمای ایران زمین بهترین غذاها را نان سالم، گوشت گوسفند شش ماهه، شیرینی‌های ملایم و از میان میوه‌ها انگور و انجیر برای همه و خرما برای ساکنین مناطق گرمسیر بر شمرده‌اند.

 شاید باور آن سخت باشد اما شیخ‌الرئیس در هزار سال پیش می‌فرماید: مهم‌ترین تدبیر در حفظ سلامتی ورزش است بعد از آن تدابیر مربوط به تغذیه و بعد آن اصلاح خواب. ورزش را به حرکات ارادی گویند که عمق و تعداد نفس‌ها را افزایش دهد.

فوایدی که برای ورزش برشمرده‌اند عبارت است از گرمی‌ بخشی به بدن، دفع مواد زائد از طریق منافذ بدن، تقویت هضم غذا در معده، تقویت اعصاب و افزایش نشاط؛ زمان گرسنگی و بعد از خوردن غذا و در زمان‌هایی که هوا بسیار گرم است اوقات مناسبی برای انجام فعالیت ورزشی نیست. از جمله فعالیت‌های ورزشی که در گذشته بر آنها تأکید ‌شده می‌توان به کشتی، دویدن، پیاده‌روی، اسب دوانی و حتی شنیدن صوت دلنشین و آواز خواندن اشاره نمود. 

یکی از اصولی که رعایت آن می‌تواند نقش مهمی ‌در حفظ سلامتی مردم داشته باشد اصلاح روش خوابیدن است. بر اساس نظر اطبای ایرانی بهترین زمان برای خوابیدن حدود دو ساعت بعد از غروب آفتاب و پس از خروج غذا از معده است. مدت زمان خواب برحسب سن و فصل از 10 - 6 ساعت در شبانه روز متغیر است.

 

حکما توصیه نموده‌اند که بجز در ظهر روزهای بلند و گرم تابستان، افراد از خوابیدن در طول روز بپرهیزند. بستر جوانان در فصل گرما از جنس کتان و کهنسالان در فصل سرما از حریر و پنبه باشد. همچنین بیان نموده‌اند که خوابیدن در بستر نرم موجب چاقی بدن می‌شود. بهتر است فرد در ابتدا به پهلوی راست بخوابد و سپس تغییر وضعیت پیدا نماید. 

یکی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت آدمی ‌واکنش‌ها و تغییرات روحی روانی می‌باشد. شادی، غم، خشم، لذت، ترس، امید، خجالت، اندیشه و آنچه بدین‌ها ماند می‌تواند در قوا و افعال آدمی‌تغییر ایجاد نماید. شیخ‌الرئیس در مبحث معالجات خود می‌فرماید: از معالجات مفید که می‌تواند قوای نفسانی را تقویت نماید همانا شادی، دیدار یار ناراحت، همراهی با آنکه با او شاد می‌شود و همنشینی با بزرگان و آنان که احساس حیا و شرم دارند می‌باشد.

آنچه در تغییرات روحی افراد مهم است لزوم وجود تعادل در فکر، اندیشه و کردار است. از این رو حکیمان برای به اعتدال کشاندن افراد بسیار گرم مزاج، اندوه و برای افراد سرد مزاجی که تحرک بدنی مناسب ندارند خشم را توصیه نموده‌اند. نداشتن اندیشه و فکر انجام کارهای مهم خود موجب کندی حواس و ضعف حافظه می‌گردد در مقابل منفعت رسیدن به امید و آرزو برای بدن مانند منفعت شادی سودمند است. مناسب است تا مردم قدر خویش بزرگ دارند و در واکنش به اعراض وارده خویشتن‌داری از خود نشان دهند تا تغییر شدید در نفسانیات ایجاد نگردد.

یکی از اصولی که در طب قدیم جهت حفظ سلامتی به آن توجه و برای آن ارزش وافری قائل بودند توجه به مواد جمع شده در بدن و تدابیر مربوط به حفظ یا خارج نمودن این مواد می‌باشد. طبیبان معتقد بودند که در اثر مصرف مواد غذایی مختلف و در گذر زمان مواد زائدی در بدن جمع می‌شوند که لازم است توسط تدابیر خاصی که مستلزم رعایت اصولی می‌باشد از بدن خارج شوند.

رعایت این اصول ششگانه می‌تواند نقش مهمی ‌در حفاظت افراد از ابتلا به بیماری‌ها و تقویت قوای انسان‌ها ایفا نماید بطوری که حکیم گیلانی در کتاب حفظ‌الصحه ناصری می‌فرماید: کسی که مواظب تدابیر حفظ‌الصحه با جمیع شرایط آن شود، حتماً عمر طبیعی آن یک صد و بیست سال است.