به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری تسنیم؛‌ امروزه رایانه و اینترنت بخشی از واقعیت زندگی است؛ در گذشته بیشتر استفاده کنندگان از رایانه و اینترنت را پژوهشگاه‌ها و موسسات عالی تشکیل می‌دادند اما در سال‌های اخیر، جنبه‌های بازرگانی و سرگرمی این شبکه جهانی افزایش یافته است و استفاده از رایانه و اینترنت در مرکز تمام فعالیت‌های بشری قرار گرفته است.

براساس آمارهای موجود تعداد کاربران اینترنت در ایران از 250 هزار نفر در سال 2000 به 42 میلیون نفر درسال 2012 رسیده است همچنین در همین سال، تعداد کاربران اینترنت در خاورمیانه 90 میلیون نفر بوده است در واقع می‌توان گفت ایران رتبه اول را در تعداد کاربران اینترنتی در خاورمیانه دارد.

مانند هر فن‌آوری دیگری شناخت شیوه درست به کارگیری رایانه و اینترنت و پیامدهای استفاده نادرست از آن، امری ضروری است؛ در قرن 21 میلادی علاوه بر امراضی که عامل آن میکروب‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها هستند، بشر با بیماری‌هایی روبرو است که عامل آن فن‌آوری‌های نوین است؛ مطالعات در سطح جهان نشان داده است استفاده نامناسب از اینترنت و رایانه می‌تواند باعث مشکلات عمده بهداشت روانی و اجتماعی به خصوص اعتیاد به اینترنت و یا رایانه باشد.

اعتیاد به رایانه و اینترنت

اعتیاد به رایانه و اینترنت را می‌توان به عنوان یک اصطلاح کلی "اعتیاد مجازی" در نظر گرفت که نوعی اختلال است که افراد رابطه مجازی مثلا رابطه با صفحه رایانه و یا گوشی را جذاب‌تر از واقعیت زندگی روزمره می‌بینند.

به طور کلی این اختلال را می‌توان نوعی استفاده از رایانه و اینترنت تعریف کرد که مشکلات روان شناختی – اجتماعی درسی و یا شغلی در زندگی فرد ایجاد می‌کند؛ از نظر برخی روانشناسان مانند یونگ، فرد معتاد به رایانه و اینترنت کسی است که حداقل 38 ساعت در هفته و یا 8 ساعت در روز وقت خود را صرف استفاده از آن می‌کند.

علائم اعتیاد به رایانه و اینترنت

در مورد علائم اعتیاد به اینترنت و رایانه نظرات متفاوتی ارائه شده است، برخی متخصصان روان پزشکی آمریکا معیارهای هفتگانه‌ای را به عنوان علائم اعتیاد به رایانه و اینترنت پیشنهاد می‌دهند که بر اساس آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به رایانه و اینترنت بنامیم باید حداقل 3 مورد از علائم زیر در طول یک دوره 12 ماهه (یکساله) در وی دیده شود:

- افزایش روز افزون میزان استفاده از رایانه و اینترنت به منظور کسب رضایت قبلی

- احساس بی قراری، بد خلقی و عصبانیت در هنگام تلاش برای قطع یا کم کردن استفاده از رایانه و اینترنت

- استفاده از رایانه و اینترنت بیشتر از برنامه ریزی قبلی

- دروغ گفتن به دوستان و اعضای خانواده در مورد زمان استفاده از رایانه و اینترنت

- کاهش فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و تفریحی به دلیل استفاده از رایانه و اینترنت

- تداوم استفاده با وجود آگاهی از آثار منفی آن

- نداشتن توانایی برای مهار خود در استفاده از اینترنت و رایانه

پیامدهای اعتیاد به رایانه و اینترنت

مشکلات جسمی

افرادی که به مدت طولانی در مقابل رایانه می‌نشینند دچار مشکلاتی مانند: درد و بی حسی در مچ دست (سندروم carpal tunnel)، کمردرد و گردن درد می‌شوند که این مشکلات با وضعیت نشستن فرد در حین کار با رایانه در ارتباط است؛ این افراد به علت نگاه ممتد به مانیتور، درمعرض خطر خشک شدن چشمها، دشواری در دید و در نهایت نزدیک بینی قرارمی‌گیرند همچنین فعالیت‌هایشان از حد معمولی کمتر شده و خطر بروز چاقی را افزایش می‌دهد.

عوارض روانی

در کاربران معتاد به رایانه و اینترنت افسردگی، اضطراب، تفکرهای وسواسی و اختلالات عاطفی شیوع بیشتری نسبت به کاربران عادی دارد همچنین در تحقیقات مختلف مشخص شده است که عزت نفس درکاربران معتاد به رایانه و اینترنت به طور معنی داری نسبت به کسانی که از اینترنت استفاده نمی‌کنند و یا استفاده در حد معمول دارند، پایین تر است.

مشکلات خانوادگی

یکی از پیامد‌های شایع در اعتیاد به رایانه و اینترنت کاهش روابط خانوادگی است که بدنبال آن پیوند عاطفی میان فرزندان و والدین و همچنین میان همسران کمتر می‌شود و انسجام خانواده را به مخاطره می‌اندازد.

مشکلات اجتماعی

فرد‌گرایی و انزوای اجتماعی یکی از آسیب‌های اعتیاد به رایانه و اینترنت است، اعتیاد به رایانه افراد را وادار می‌کند زمان بیشتری به تنهایی بگذرانند یا در ارتباط‌های اینترنتی با غریبه‌ها ارتباط سطحی بر قرار کند و این کار به قیمت از دست دادن گفت وگوهای رو در رو و ارتباط‌های فامیلی و دوستانه است؛ این انزوا و تنهایی می‌تواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی فرد با اعضای خانواده و در نهایت منجر به کاهش مهارت‌های اجتماعی وی گردد.

علل اعتیاد به رایانه و اینترنت

بر اساس دیدگاه‌های مختلف نظریات متعددی برای اعتیاد به رایانه و اینترنت ذکر شده است؛ به عنوان مثال، در نظریه پویایی روانی و شخصیت، ریشه‌های اعتیاد فرد به رایانه و اینترنت را مرتبط با کمبودهای عاطفی دوران کودکی و ویژگی‌های شخصیتی او می‌داند که فرد را برای یک رفتار اعتیاد آمیز مستعد می‌کند.

از طرفی، نظریه رفتاری علت اعتیاد به رایانه و اینترنت را، فرار فرد از واقعیت عنوان می‌کند؛ نظریه بیولوژیکی، عوامل ارثی و اختلالات شیمیایی در مغز را دلیل اصلی روی آوردن فرد به اعتیاد می‌داند، وجود برخی کروموزوم‌ها، هورمون‌ها و یا فقدان مواد شیمیایی لازم و مشخص و گیرنده‌هایی که فعالیت مغز و سایر عناصر دستگاه عصبی را تنظیم می‌کنند، در بروز اعتیاد در فرد موثرند همچنین دلایل دیگری نیز ذکر شده است مانند تغییر شدید در وضع روحی و روانی و خلق و خوی فرد، نارضایتی از زندگی زناشویی، فشار کاری، مشکلات مالی، اضطراب و دعواهای خانوادگی.

حتی گفته شده است افرادی به کامپیوتر و اینترنت وابسته می‌شوند که نیازهایشان به هیچ وجه در دنیای واقعی ارضا نمی‌شود؛ این افراد مانند اشخاصی که سلامت روانی پایین‌تری دارند سعی می‌کنند، کمبودها وضعف‌هایشان را در رایانه و اینترنت جستجو کنند.

راه‌های پیشگیری از اعتیاد به رایانه و اینترنت

مطالعات متعدد راه‌هایی را برای پیشگیری و یا کنترل و درمان اعتیاد به رایانه و اینترنت به شرح زیر پیشنهاد می‌دهند:

- براى استفاده از کامپیوتر وقت تعیین کنید.

- برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی کنید و سعی نمایید در این برنامه‌ریزی زمان استفاده از رایانه و اینترنت را در اولویت‌های پایین‌تر قرار دهید.

- زمانی که کار خاصی ندارید برای گفت و گوی اینترنتی و وبگردی بیهوده، به اینترنت متصل نشوید، به جای این کار می‌توانید پیاده روی کنید.

- فهرستی از کارهایی را که می‌توانید به جای نشستن پشت رایانه‌تان انجام دهید تهیه کنید و روی صفحه نمایش خود رایانه خود بگذارید؛ به این شکل متوجه می‌شوید که کارهای مهمتری هم برای انجام دادن وجود دارد.

- با دوستان خود قرار ملاقات بگذارید و به تفریح‌های دسته جمعی روی بیاورید؛ تفریح‌های دسته جمعی باعث می‌شود تا شما رفتار اجتماعی صحیح را جایگزین رفتار گوشه گیری ناشی از استفاده طولانی مدت رایانه و اینترنت کنید.

- مهارت‌هاى خود را در زمینه‌هاى دیگر نیز تقویت کنید؛ ازجمله، مهارت حل مسئله، رفتار جراتمندانه، مهارت‌هاى اجتماعى، غلبه بر کمرویی و کنترل خشم.

- رایانه را در نقاط پر رفت و آمد خانه بگذارید؛ اگر در جایی نشسته باشید که در اطرافتان رفت و آمد زیاد باشد تمرکز کمتری دارید و ناخوداگاه کمتر وقت صرف می‌کنید، این کار برای والدینی که فرندانشان بی‌رویه از رایانه استفاده می‌کنند بسیار مفید است.