«بی‌خوابی» یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است که بر سلامتی و زندگی روزانه فرد تاثیر دارد . مبتلایان به بی خوابی معمولا در طول روز با خواب آلودگی و نداشتن تمرکز ذهنی و بعضا تند خویی و عصبانیت مواجه می شوند . نداشتن خواب کافی به زندگی شبانه روزی این قبیل افراد صدمه می زند.
بی‌خوابی گاهی در ابتدای خواب ، گاه نیمه شب و در مواردی صبح هنگام رخ می‌دهد . در بی خوابی فرد همراه با آن دارای افکار آزار دهنده نخوابیدن ، خواب ماندن صبح ، نرسیدن به کارها و اضطراب بوده و بدون وجود عامل بیرونی دارای دلواپسی است .
بیش از 31 درصد افراد جمعیت عمومی به بی‌خوابی مبتلا هستند و بسیاری از افراد که بی خواب هستند نیز به پزشک مراجعه نمی کنند ، زیرا به بی خوابی گذرا و ساده مبتلا هستند که بعد از مدتی برطرف می شود.

عواملی که باعث افزایش شیوع اختلالات خواب می شوند عبارتند از :

1- جنس مؤنث ، بیماری‌های طبی و روانی ، سوء مصرف مواد و سن زیاد .
2- گاهی اوقات بی خوابی عارضه ای از یک تجربه اضطراب برانگیز و یاپیش بینی و انتظار چنین تجربه ای می باشد . مثلاً کسی که فردا امتحان دارد یا می خواهد در یک مصاحبه شغلی و تحصیلی شرکت کند .
3- واکنش سوگ و فقدان عزیزان فرد و یا سایر استرس های زندگی می تواند باعث اضطراب و بی خوابی شود . این نوع بی خوابی ها که واکنشی است اغلب ادامه نمی یابد و به درمانِ دارویی و برنامه ریزی شده دیگر نیاز ندارد.
توصیه می شود اگر رعایت توصیه های بهداشت خواب اثر نکرد ، گاهی تجویز یک داروی آرامبخش و خواب آور به طور کوتاه مدت لازم می شود . بی خوابی مداوم معمولاً فرد را مجبور به مراجعه به پزشک می کند .

انواع بی خوابی بر اساس مدت زمان آن:

1- بی‌خوابی گذرا : تنها به مدت چند روز تا یک ماه طول می‌کشد و اغلب در اثر استرس شدید ، یک بیماری حاد یا خود درمانی ایجاد می‌شود .
بی‌خوابی گذرا بیشتر در سالمندان شیوع دارد، ولی ممکن است در هر سنی به سراغ افراد بیاید .
2 - بی‌خوابی‌های کوتاه ‌مدت : از یک تا شش ماه طول می‌کشد .
3- بی خوابی مزمن : اگر بی‌خوابی بیشتر از شش ماه طول بکشد ، مزمن تلقی شده و علل مختلفی هم دارد . از عوامل این نوع بی‌خوابی می‌توان به مصرف بیش از حد الکل و داروها و نگرانی وسواسی درباره ی بی‌خوابی اشاره کرد .
بی خوابی در کودکان:

یکی از علل شایع بی خوابی در شیرخواران و کودکان ، تغذیه نامناسب و گرسنگی است .
همچنین اجابت مزاج و سوختگی ادرار ، گرما و سرمای زیاد محل خواب ، نور و سر و صدای زیاد ، باعث بی خوابی کودکان می شود .
از علل مهم دیگر بی خوابی کودکان آپنه خواب است که بیشتر در نوزادان و شیرخواران دیده می شود که در طی خواب تنفس قطع شده و باعث بیداری کودک می شود و متاسفانه عامل مرگ در گهواره نوزاد یا شیرخوار می شود و به مراقبت بیشتری نیاز دارد .

تاثیر استفاده از اینترنت و تماشای تلویزیون بر خواب:

بررسی ها نشان می دهد افرادی که قبل از خواب ساعاتی را تلویزیون تماشا می کنند به ویژه با اینترنت کار می کنند ، احساس کم خوابی خواهند داشت .
براساس گزارش دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ، امواج صادر شده از صفحه تلویزیون یا رایانه باعث بروز احساسی مانند روز بودن در چشم ها شده و مانع به خواب رفتن می شود بنابراین لازم است حداقل یک ساعت قبل از خواب از تماشای تلویزیون یا کار با کامپیوتر اجتناب کرد .

اختلالات جسمی وروانی :

اضطراب به دو صورت ساده و مزمن باعث بی خوابی می شود . اضطراب های ساده بیشتر در سنین کودکی و نوجوانی منجر به بی خوابی می شود ، مثل اضطراب قبل از امتحان یا موقعیت خاص ، تغییر محل خواب و مسافرت که در این موارد اغلب مشکل در آغاز خواب است . در جریان اضطراب های مزمن مثل اضطراب جدایی ، ترس از خواب دیدن و کابوس ، ترس از مردن و اتفاق ناگوار، افکار مزاحم وسواسی ، شب ادراری ، تنش‌های عضلانی مزمن نیز افراد رادچار بی‌خوابی می کند به طوری که هم در شروع خواب و هم در ادامه خواب فرددچار مشکل می شود و بیدار شدن‌های مکرر باعث خستگی مفرط و خواب آلودگی در طول روز می شود .
ـ افسردگی : یکی از معیارهای تشخیص افسردگی ، بی خوابی است . افسردگی ، در شروع و ادامه خواب اختلال ایجاد می کند .
ـ پرکاری تیروئید ممکن است منجر به بی خوابی و کاهش خواب شود ؛ معمولاً خواب کوتاه و منقطع می شود .

درمان بی خوابی:

اولین اقدام برای درمان بی خوابی ، ارزیابی دقیق مشکل بی‌خوابی است. بنابراین مطابق با علت بی خوابی و تشخیصی که مطرح می شود ، طرح درمانی تنظیم می شود.

برای رفع و درمان بی خوابی به چند نکته باید توجه کرد :

ـ برنامه خواب و بیداری خانواده باید از نظم و هماهنگی برخوردار باشد .
ـ فقط برای خوابیدن باید به رختخواب رفت و از رختخواب برای مطالعه و یا تفکر استفاده نشود .
ـ در صورت بروز بی خوابی ، دوش آب گرم مفید است .
ـ از خوردن غذای سنگین و پرچرب در شب خودداری شود .
ـ اگر بی خوابی طولانی بشود بایستی به پزشک مراجعه شود و بر اساس تشخیص پزشک ، داروی تجویزشده مصرف شود .
ـ از خود درمانی بخصوص استفاده خودسرانه از داروهای خواب آور خوددداری شود .
ـ در موارد محدودی مثل آپنه یا قطع تنفس هنگام خواب و چاقی مفرط که منجر به بی خوابی می شود ، بر اساس تشخیص پزشک لازم است از روش های جراحی و غیر دارویی استفاده شود .
- انجام ورزش روزانه به ویژه پیاده روی
- کاهش چرت زدن های روزانه
- خوابیدن سر ساعت معینی و بیدار شدن سر یک ساعت معین در صبح
- اگر زمانی که به بستر رفتید ، خوابتان نمی برد ، از بستر خارج شده و خود را با کاری سرگرم کنید تا زمانی که احساس کنید خوابتان گرفته است.
- بعد از ساعت 6 بعد از ظهر مایعاتی مانند چای و نوشابه گاز دار کمتر مصرف کنید .
- از مصرف چای و قهوه پس از شام خودداری کنید .
- از خوابیدن در محیط های پر سر و صدا و در نور زیاد خودداری کنید .